१७ पुस, गाईघाट । उदयपुर जिल्लाको त्रियुगा नगरपालिकाको चुहाडे राजाबास, कटारीको रिस्कु, उदयपुर गढीक्षेत्रको दनुवारबेंसी क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएका जिल्लाका पुरानो आदिवासी दनुवार जातिको सांस्कृतिक पहिचान झल्काउने रामदल नृत्य हिजोआज सङ्कटमा पर्न थालेको छ ।
विशेषगरी युवायुवतीले खेतीपाती गर्ने समयमा र वनजङ्गल दाउराघाँस गर्दा दनुवार जातिको वेषभूषामा रहेर सामूहिकरूपमा गीत गाउने र नाच्ने रामदल नृत्य दनुवार जातिलाई चिनाउने पहिचानमूलक संस्कृति हो । हिजोआज युवायुवतीले कृषि पेशा छाडेर अन्य पेशामा लागेका तथा अन्य गीतसङ्गीतको प्रभावका कारण यो संस्कृति लोप हुँदै सङ्कटमा पर्न थालेको नगरपालिका–७ गैरुनका ७० वर्षीय लालबहादुर दनुवार बताउनुहुन्छ ।
उहाँ भन्नुहुन्छ, “खास गरेर धान रोप्ने, मकै छर्ने, गोड्ने बेलादेखि विभिन्न मेलापात दाउराघाँसमा समेत दनुवार युवायुवती आफ्नो जातीय वेषभूषामा रहेर गाइने र नृत्य गरिने यो नृत्य हिजोआज युवायुवतीका कारण नै चट्टै बिर्सिँदै गएको छ, अहिले कहीँकतै पनि दनुवार बसोबास क्षेत्रमा रामदल नृत्य देख्न र सुन्न पाउन छाडियो ।”
यस्तै कटारी रिस्कुका ७४ वर्षीय ज्ञानबहादुर दनुवार भन्नुहुन्छ, “बाह्र, पन्ध्र वर्ष अघिसम्म पनि गाउँघर खेतबारी मेलापातमा समेत रामदल गीत, नृत्य, घन्कने गर्दथ्यो, रामदल नृत्य देख्न पाइन्थ्यो, अहिलेको युवायुवती अब कृषि पेशाबाट पलायन हुँदै अन्य गीत सङ्गीतको समेत प्रभाव पारेपछि यो नृत्य हराउँदै गयो, यो हाम्रो संस्कृति अहिले सङ्कटमा रहेको देख्छु ।”
ज्ञानबहादुरका अनुसार अहिलेको दनुवार पुस्ताले नै यसको संरक्षणमा जोड दिनुपर्ने भए पनि युवापुस्ताले रामदल नृत्य बिर्सिन थालेका छन् ।
पुरुष युवाले कछाड, दौरा, इस्टकोट र टोपी तथा महिलाले गुन्यू, चौबन्दी र दनुवार जातिका गरगहना लगाएर मायाप्रीति, दुःखसुखका गीतमा सामूहिक गायन र नृत्य गर्ने रामदल नाचले दनुवार जातिको रहनसहन र खानपान तथा गाउँघरका संस्कृति झल्काउने गरेको राजाबासका समाजसेवी युवा केदार दनुवारको भनाइ छ ।
अहिलेसम्म पनि यसको उचित संरक्षण अनुसन्धानमा राज्यको समेत ध्यान नगएको र दनुवार समुदायको पनि खासै पहल हुन नसकेको तथा स्थानीय सरकारले समेत यसतर्फ उचित ध्यान दिन नसकेको उहाँको गुनासो छ ।
दनुवार जातिको रामदल नृत्यको संरक्षण र महत्वबारे भाषाविद् तथा संस्कृतिविद् डा कैलाशकुमार राई भन्नुहुन्छ, “थोरै सङ्ख्यामा र लोपोन्मुख अवस्थामा रहेको दनुवार जाति र उसको भाषा संस्कृति संरक्षण गर्नसके देशको पनि सांस्कृतिक विकास हुन्छ, त्यसैले यसको संरक्षणमा अब स्थानीय सरकारले उचित ध्यान दिनुपर्छ, बौद्धिक समुदायले पनि यसको उचित खोज र अनुसन्धान गरेर संरक्षणमा मद्दत पु¥याउन आवश्यक छ ।”
उदयपुरमा लामो समयदेखि राई दनुवार, कछाडिया, अधिकारी, सुसिया, फनेर, कचा, रावत, कचरिया, राजन, राय, गोराइत, नामपुच्छ्रे, डोनेजस्ता जातिका दनुवार बसोबास गर्दै आएका छन् । उनीहरूको पनि गोत्र र थर तथा वंशानुगत हाँगा छुट्याएर विवाहवारी नाता कुटुम्ब बनाउने गरेको उदयपुर चुहाडेका मानबहादुर दनुवार बताउनुहुन्छ । (रासस)
