जामुनको स्वाद मिठो हुन्छ । जामुनलाई अंग्रेजीमा (ब्ल्याकबेरी) नामले पुकार्ने चलन छ । आजकाल हरेक घरमा सुगर (Blood Sugar) रोग भएकाले सुगरमा जामुनलाई महत्वपूर्ण औषधिको रूपमा मानिएको छ ।
काँचो भएमा हल्का टर्टो र पाके पछि मिठो हुन्छ । अधिकांश वैद्यहरूले यसको बोक्रा फालेर दानालाई पिसेर पाउडर बनाएर मधुमेहको रोगीलाई दिँदा ठिक हुने कुरा लेखेको छ । तर यो गलत व्याख्या गरिएको छ । यसरी बनाएको औषधिमा गुण न्युन हुनसक्छ ।
जामुनको फल सुकाउने र पिसेर पाउडर बनाएर प्रयोग गरेमा मधुमेहको दोहोलो गर्छ भन्ने कुरा आयुर्वेदिक ग्रन्थमा उल्लेख गरिएको छ । यसलाई आफ्नो खानमा नियमित रुपमा खाँदा निकै फाइदा हुन्छ । जामुनको फलमा पाइने केही रसायनले रगतमा सुगर लेवल नियन्त्रण गर्न धेरै काम गर्छ ।
जामुन मौसमी फल भएको कारण यो सधैँ पाउन सकिँदैन । तर पाकेको जामुनको फल जम्मा गरेर सुकाएर राखेमा अन्य मौसममा औषधिको रूपमा यसलाई प्रयोग गर्न सहयोग पुग्नेछ । जामुन जति स्वादिलो हुन्छ, त्यति नै यसका औषधीय गुणहरुले पनि यो पूर्ण रहेको पाइन्छ ।
यसमा खनिजको मात्रा पनि अधिक हुन्छ । यसको बीउमा कार्बोहाइड्रेट, प्रोटिन र क्याल्सियम अधिक मात्रा पाइनुका साथै आइरन, भिटामिन र फाइबर पाइन्छ । डायबेटिजको उपचारका लागि जामुन धेरै नै उत्तम मानिन्छ । मधुमेहका रोगीले जामुनका दानालाई सुकाएर, पिसेर नियमित सेवन गर्ने हो भने सुगरको रोगमा राम्रो फाइदा पुग्दछ।
जामुनका अन्य प्रयोगहरु यस्ता छन्
१. सुगरका रोगीले काँचो जामुनको सिजनमा काँचो र पछि सुकेको जामुनलाई माटाको भाडामा १ केजी जति २ पाथी जति पानीमा भिजाएर राख्ने २,३ दिन पछि विहान बेलुका जामुनको पाउडर एक चमच एक गिलास रसमा हालेर नियमित सेवन गर्ने सुगर लेवल कम हुदै जानेछ ।
२. जामुनको रुखको बोक्रालाई केही घण्टा पानीमा भिजाएर राख्ने र त्यसको रसमा मह मिसाएर विहान बेलुका पिएको खण्डमा पायल्स रोग समेत निको हुन्छ ।
३. केमोथेरापी र रेडिएसनमा पनि जामुनको सेवनले राम्रो फाइदा हुने गर्दछ । जामुनको पाकेको फल खानाले पथरीमा फाइदा पुग्दछ ।
४. जामुनले शरीरको पाचनशक्तिलाई बढाउनका साथै यसले पेट सम्बन्धी विकारहरुलाई कम गर्दछ ।
५. मुखभित्र देखिने छालाका समस्यामा पनि जामुनको रस प्रयोग गर्नाले राम्रो फाइदा गर्दछ ।
नोट : हाम्रो जंगलमा र घरवरिपरि यस्ता थुप्रै औषधीय गुणहरुले भरिपूर्ण जडिबुटी छन्, त्यसको समुचित प्रयोगले हाम्रो स्वास्थ्यको रक्षा गर्न सकिनुका साथै अनावश्यक खर्चबाट आफुलाई बचाउन सकिनेछ ।
*डा. राम बहादुर बोहरा नेपाल वैकल्पिक चिकित्सा विकास परिषद नवलपरासीको अध्यक्ष, बरिष्ट आयुर्वेद डाक्टर, साइन्स इन्फोटेक र नेपालपत्रका सल्लाहकार तथा नेपालपत्रको स्वास्थ्य स्तम्भकार हुनुहुन्छ ।
