वैज्ञानिक अल्वर्ट आइन्स्टाइनले प्रतिपादन गरेको “सापेक्षतावादको सिद्धान्त” ले विश्व ब्रम्हाण्ड (Universe) सम्बन्धी त्यतिखेर सम्मको धारणामा नयाँ क्रान्ति नै ल्याइदियो । उनीद्वारा प्रतिपादित सापेक्षतावादको सिद्धान्तले अर्का महान् वैज्ञानिक न्यूटनको दुई सय वर्ष पुरानो भैतिकशास्त्रका सारा नियमहरूलाई अप्रयाप्त र संकीर्ण ठहयायो । त्यस समयसम्म सारा भौतिकशास्त्र न्यूटनका नियमहरूमा आधारित थियो । उनको सापेक्षतावादको सिद्धान्त प्रतिपादन हुँदा त्यसलाई बुझ्ने मानिस विश्वभरी एक दर्जन मात्र थिए भनिन्छ ।
सापेक्षतावादको सिद्धान्त अनुसार ब्रम्हाण्डमा सम्पूर्ण गति, वस्तु, घटना आदि सापेक्ष हुन्छन् र यी सबै प्रकाशको परम गतिसँग सम्वन्धीत रहन्छन् । यसरी न्यूटनको गतिसम्बन्धी नियमले अन्तरिक्षमा निरपेक्ष स्थान (Absolute Position in Space) को विचारलाई अन्त्य गरिदियो भने आइन्स्टाइनको सापेक्षतावादको सिद्धान्तले निरपेक्ष समयको विचारलाई अन्त्य गरिदियो । यसरी सापेक्षतावादको सिद्धान्तले हाम्रो सम्बन्धमा रहेका वस्तुहरूको स्वभावको यथार्थ वर्णन हाम्रो ज्ञानको सीमाको सापेक्षतामा मात्र सम्भव हुन्छ भन्ने कुरा बताउँछ ।
सन् १९१५ मा वैज्ञानिक अल्वर्ट आइन्स्टाइनले “सामान्य सापेक्षतावादको सिद्धान्त” प्रतिपादन गरेका थिए । यस सिद्धान्तले गुरुत्वाकर्षणको नियम र प्रवृत्तिका अन्य बलहरूसँगको यसका सम्बन्धहरूलाई व्याख्या गर्दछ । यस सिद्धान्तले ब्रम्हाण्डमा प्रकाशको किरण सिधा रेखामा होइन, बक्र रेखामा (Curved line) हिडछ भन्ने कुराको व्याख्या गर्यो र यसले प्रकाश त्यसरी बक्ररेखामा हिंड्नुको अर्थ अन्तरिक्षको आकार नै बक्र (Curvature) हुनु हो भन्ने व्याख्या गर्यो । यो कुराले त्यतिखेरसम्म अन्तरिक्ष चेप्टो (Flat) आकारको छ भन्ने विश्वासलाई पनि तोडिदियो ।
यस सिद्धान्तलाई पनि मुख्य रूपमा पाँच कुराहरूमा केन्द्रित गर्न सकिन्छ ।
१. अन्तरिक्ष तथा अन्तरिक्ष समय पहिले विश्वास गरिए झैं चेप्टो नभई यो घुमाउरो (Curved or warped) छ ।
२. न्यूटनले भने झैं ग्रहहरू गुरुत्वाकर्षणको कारणले घुमाउरो कक्ष (Orbit) मा रही घुमिरहेको नभई घुमाउरो अन्तरिक्षमा सबभन्दा छोटो सोझो बाटोलाई पछ्याउँदै जाँदा सूर्यलाई घुम्न पुगेका हुन् ।
३. अन्तरिक्षमा कुनै पनि पिण्डले जहिले पनि चौआयामिक अन्तरिक्ष समय (Four Dimensional Space Time) मा सोझो बाटो नै पछ्याएको हुन्छ ।
४. सूर्य जस्तो ठूलो पिण्डको गुरुत्वाकर्षणको क्षेत्रमा प्रकाश बागिन पुग्छ । यो कुरालाई सन् १९१९ को खग्रास सूर्यग्रहणको समयमा सूर्य नजिक देखिएका ताराहरूको अवलोकन बाट बेलायती वैज्ञानिकहरूले पुष्टि गरेका छन् ।
५. कम गतिमा रहँदा भन्दा बढी गतिमा रहँदा समय ढिलो चल्छ । अर्थात् दर्शकको गति अनुसार समय ढिलो वा चाँडो चल्ने हुन्छ ।
*गोपाल भण्डारी नेपालपत्रका प्रधान-सम्पादक हुनुहुन्छ ।
यो पनि पढ्नुहोस्
आइन्स्टाइनको विशेष सापेक्षतावादको सिद्धान्त (Einstein’s Special Theroy of Relativity)
